“Mijn uitgangspunt is een aantrekkelijk aanbod van internationale verbindingen voor de reiziger, onder maatschappelijk gewenste voorwaarden ten aanzien van aanbod en comfort”, schrijft staatssecretaris Vivianne Heijnen in een kamerbrief.
“Ik wil vervoerders daarbij ruimte bieden om met initiatieven te komen om nieuwe internationale verbindingen te realiseren en bestaande verbindingen te verbeteren. Die ruimte wil ik geven door de internationale verbindingen – waar dat kan – in open toegang tot stand te laten komen. Daarmee sluit ik aan bij de beweging die in Europa is ingezet om meer verbindingen in open toegang aan te bieden.”
NS-topman Bert Groenewegen reageerde twee weken geleden geschokt op de toenmalige conceptplannen. In gesprek met het FD zei hij dat liberalisering de deur open zet voor “de grote bedrijven uit Frankrijk en Duitsland uit om zónder NS te gaan rijden op trajecten naar Parijs, Londen en Frankfurt”. Dat zou onder meer een flinke inkomstenderving betekenen.
Aantrekkelijk aanbod
Open toegang op een spoornetwerk betekent dat vervoerders treindiensten zonder concessie van de overheid kunnen aanbieden. Vervoerder worden op die manier “voortdurend geprikkeld om de reiziger een aantrekkelijk aanbod te bieden.”
Volgens Heijnen is dit vooral belangrijk bij de meer commerciële internationale verbindingen. Op deze verbindingen is namelijk meer geld te verdienen vanwege het grote aantal reizigers. De open toegang betreft alleen internationale treindiensten die alleen voor de internationale reiziger van belang is. De lokale grensoverschrijdende treinverbindingen krijgen geen open toegang omdat deze verbindingen niet op interesse kunnen rekenen van grotere internationale vervoerders.
Ook de internationale lijnen die belangrijk zijn in het binnenlandse netwerk krijgen geen open toegang. Heijnen wil dat ze met zekerheid een stabiele verbinding voor de binnenlandse reiziger kan garanderen.
De lijnen naar Brussel/Parijs, Londen en Frankfurt/Basel krijgen allemaal open toegang. De lijn tussen Amsterdam en Berlijn krijgt een open toegang buiten de middagspits om. Ook voor de nachttrein tussen Amsterdam en Wenen is geen concessie meer nodig als het aan het ministerie ligt.
Brussel dreigt met rechtszaak
De Europese Commissie vindt de plannen van Nederland te weinig. Het grootste gedeelte van het spoorvervoer wordt namelijk nog steeds onderhands gegund aan de NS. Eurocommissaris Adina Vălean schreef het kabinet deze zomer dat het zich ‘grote zorgen maakt over de wettigheid’ van de onderhandse gunning.
Ze zegt dat het kabinet niet kijkt of andere vervoerders geïnteresseerd zijn om treinen op het Nederlandse spoor te laten rijden. De Eurocommissaris beschouwt dat als een ‘ernstig risico op overtreding van het Europees recht’. Vălean waarschuwt het kabinet en concessiehouder NS voor financiële consequenties.
Europese wetgeving stelt dat het Europese spoornetwerk moet samensmelten tot één geheel. Een van de methoden om dat te bereiken is de introductie van marktwerking. Concurrentie zou op het spoor meer, betere en goedkopere treinverbindingen opleveren. De Europese Commissie eist nu dat het kabinet ook andere vervoersbedrijven in overweging neemt.
Een woordvoerder van de Europese Commissie zegt tegen De Volkskrant dat er nog geen juridische procedure is gestart, maar wel boven de markt hangt. “Er zijn diverse marktpartijen die zich bij ons hebben beklaagd.” Mocht Nederland veroordeeld worden dan volgt niet slechts één boete, maar stapelen de boetes zich op tot de concessie op een juiste manier is verleend, benadrukt de woordvoerder. “Je kan dit probleem straks niet met één boete afkopen.”
De vervoerders in Nederland die azen op de treinverbindingen waar de NS nu rijdt, zijn onder andere Arriva, EBS, Transdev, Qbuzz en Keolis. Zij zijn verenigd in de Federatie Mobiliteitsbedrijven. Zij hebben in 2020 een kort geding aangespannen tegen de staat. Volgens Arriva-topman Anne Hettinga was het ‘te gek voor woorden dat in een democratisch land de concurrentie op voorhand wordt uitgesloten om mee te dingen’, zei hij tegen De Telegraaf.
De rechtbank kon niet vaststellen of de overheid de wet had overtreden en de partijen zijn doorverwezen naar het hof van Justitie.
FNV noemt kabinetsvoorstel “onacceptabel”
Vakbond FNV is tegen meer open toegang op het Nederlandse spoornet. Bestuurder Henri Janssen noemt de plannen van het ministerie om meer concurrentie toe te staan bij internationale trajecten “onacceptabel”. “Het is onacceptabel omdat treinpersoneel geen pakjes zijn die je zomaar kan afschrijven. Het is naïef omdat je buitenlandse vervoerders de ruimte biedt om hun eigen winsten te kiezen in plaats van het belang van de reiziger of het maatschappelijk belang.”
Janssen maakt zich zorgen om de betrouwbaarheid van de dienstregeling met meer concurrentie op het spoor. “De plannen van Vivianne Heijnen maakt de toekomst van het personeel van NS Internationaal ineens honderd procent onzeker. Nadat de tranen zijn gedroogd en de buikpijn over is, is de kans groot dat dit personeel vertrekt naar de binnenlandse tak van NS. De internationale dienstregeling wordt dan meteen onzeker.”
Daarnaast voorziet Janssen problemen voor verbindingen die niet rendabel zijn. “Geen vervoerder zal via open toegang investeren in onrendabele verbindingen.” Die investeringen zijn juist nodig om de ambities van de Green Deal na te streven.
Dinsdag 11 oktober buigt de Tweede Kamer zich over de plannen van staatssecretaris Heijnen.
Lees ook:
